A diversidade do Galego e o seu ensino. Aportacións do ensino do Portugués Brasileiro para unha lingua minorizada
DOI:
https://doi.org/10.21814/diacritica.6167Palavras-chave:
Práticas de ensino, Lingua galega, Portugués brasileiro, Linguas maternas, PrexuízoResumo
A través dunha breve análise sobre cuestións que atinxen ao ensino da lingua galega e do portugués brasileiro vamos tentar facer contribucións para o tratamento da variación e da diversidade lingüística no seu ensino como linguas maternas. O galego é unha lingua aínda en proceso de normalización – o que desde a perspectiva de Haugen sería elaboración ou implementación – e que nos últimos anos ten mellorado moito canto ao seu status no nivel lexislativo dentro do sistema obrigatorio de ensino galego. Mesmo así, observamos que a normalización aínda non é realmente efectiva. Xa o portugués brasileiro sofre dunha forte diglosia a respecto do portugués europeo e a súa normativa, que é a que de facto é ensinada no sistema público de ensino brasileiro. As reflexións que traemos aquí sobre unha e outra lingua e o seu ensino poden servirnos para evitar os prexuízos nas aulas de galego e tamén nas de portugués brasileiro como linguas maternas e avanzar nun ensino máis democratizado.
Referências
Amorós, C. (2024). Estandarización e desestandarización lingüística: perspectivas emerxentes á volta de vellas cuestión. In H. Monteagudo (Ed.), A estandarización das linguas da península Ibérica: procesos, problemas e novos horizontes (pp. 47–70). Consello da Cultura Galega.
Bagno, M. (2002). A inevitável travessia: da prescrição gramatical à educação linguística. In Marcos B. (Ed.), Língua materna: letramento, variação e ensino (pp. 13–84). Parábola.
Bagno, M. (2003). A norma oculta. Lingua & poder na sociedade brasileira. Parábola.
Bagno, M. (2011). O Português não procede do Latim: uma proposta de classificação das línguas derivadas do galego. Grial, Revista Galega de Cultura, 191, 34–39. Editorial Galaxia: https://editorialgalaxia.gal/revista-grial/
Bagno, M. (2015). Preconceito linguístico. Parábola.
Biondo, F., & Cardoso, M. (2024). Desafios contemporâneos na educação linguística: abordagem de fake news em livros didáticos. In P. G. Rocha, I. Soares & L. Machado (Eds.), Políticas linguísticas e ensino de línguas (pp. 152–174). Pimenta Cultural.
Bortoni-Ricardo, S. M. (2005). Nós cheguemu na escola, e agora? Sociolinguística & educação. Parábola.
Bortoni-Ricado, S. M. (2020). Educação em língua materna: a sociolinguística na sala de aula. Parábola.
Cameron, D. (1995). Verbal hygiene. Routledge.
Erlandson et al (1993). Doing Naturalistic Inquiry. A Guide to Methods. Sage.
Faraco, C. A. (2008). Norma culta brasileira: desatando alguns nós. Parábola.
Ferguson, C. A. (1959). Diglossia. Word, 15(2), 325–340. https://doi.org/10.1080/00437956.1959.11659702
Fernández, F., & Santamarina, A. (Eds.). (1999). Estudios de sociolingüística románica. Serviço de Publicações da Universidade de Santiago de Compostela.
Fernández, M., & Recalde, M. (2024). ‘The subversion of dialects’: changing attitudes towards rural carieties of Galician. Languages, 9(6), 204. https://doi.org/10.3390/languages9060204
Fishmann, J. (1967). Bilingualism with and without diglossia; diglossia with and without bilingualism. Journal of Social Issues, 23(2), 29–38. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1967.tb00573.x
Formoso, V. (2013). Do estigma á estima: Propostas para un novo discurso lingüístico. Edicións Xerais.
Formoso, V., Iglesias, A., & Rial, A. (2017). Percepción do alumnado galego ante as variedades dialectais propias e alleas. Verba, 44, 231–270. Universidade de Santiago de Compostela. https://doi.org/10.15304/verba.44.2947
Freitas Juvino, M. P. (2008). A represión lingüística en Galiza no século XX. Edicións Xerais.
Gal, S. (2018). Visions and revisions of minority languages. Santadardizatioin and its dilemmas. In C.C. Lane (Ed.), Standardizing minority languages. Competing ideologies of authority in the global periphery (pp. 222–242). Routledge.
Gómez, M. (2016). A imposición do galego. Grial, Revista Galega de Cultura, nº 210, pp. 136–141. Editorial Galaxia: https://editorialgalaxia.gal/revista-grial/
Gradín, M. (2024). A política lingüística da Xunta de Galicia aplicada na educación non universitaria galega no período 2007–2012: unha aproximación aos discursos e ás actitudes cara aos decretos 124/2007 e 79/2010 [Tese de doutoramento, Universidade de Vigo]. https://portalcientifico.uvigo.gal/documentos/684f0d90284c81791ba68294
Haugen, E. (2001). Dialeto, língua, nação. In M. Bagno (Ed.), Norma linguística. Edições Loyola.
Iglesias, A. (2003). Falar galego: ‘no veo por qué’. Edicións Xerais.
Iglesias, A. (2012). Actitudes e prexuízos lingüísticos en Galicia. A súa influencia nos usos. A letra miúda, Revista de sociolingüística, 1. Coordinadora Galega de Equipos de Normalización e Dinamización lingüística: https://consellodacultura.gal/fondos_documentais/web/coordinadoraendl/aletramiuda/index.php?art=art2_n1.html
Iglesias, A. (2013). “Eu falo castrapo”: actitudes dos adolescentes ante a mestura de linguas en Galicia. In M. C. Grugenberger, H. Monteagudo & G. Rei-Doval (Eds.), Contacto de linguas, hibrididade, cambio: contextos, procesos e consecuencias (pp. 169–189). Consello da Cultura Galega.
Iglesias, A. (2016). Castelanismos e galeguismos. A súa relación co estándar. Revista de lingüística galega, 8, 107–125. Instituto da Lingua Galega. https://doi.org/10.15304/elg.8.3074
Instituto Nacional de Estadística. (2021, 10 de outubro). Conocimiento y uso de lenguas, in Encuesta de Características Esenciales de la Población y las Viviendas. https://www.ine.es/prensa/ecepov_2021.pdf
Instituto Galego de Estatística. (2024, 10 de outubro). Coñecemento e uso do galego, in Enquisa Estrutural a Fogares (EFF) 2023. https://www.ige.gal/igebdt/esq.jsp?c=0206015001&ruta=verTabla.jsp?COD=2951&R=0[0:1];9912[n0]&C=1[0];2[all]&OP=1
Kabatek, J. (2000). Os falantes como lingüistas. Edicións Xerais.
Kato, M. (1993). Como, o que e por que escrever. In M. A. Kato & I. Roberts (Eds.), Português brasileiro: uma viagem diacrônica (pp. 223–262). Editora da Universidade de Campinas.
Lagares, X. C. (2012). Galego-portugués-brasileiro: os desafios de uma perspectiva histórica integrada. InX. C. Lagares &H. Monteagudo (Eds.), Galego e português brasileiro: história, variação e mudança (pp. 11–36). Editora da Universidade Federal Fluminense e Universidade de Santiago de Compostela.
Lagares, X. C., & Monteagudo, H. (Eds.). (2012). Galego e português brasileiro: história, variação e mudança. Editora da Universidade Federal Fluminense e Universidade de Santiago de Compostela.
Lorenzo-Suarez, A. (2005). Planificación lingüística de baixa intensidade: o caso galego. Cadernos de Lingua, 27, pp. 37–59.
Lucchesi, D. (2015). Língua e sociedade partidas: a polarização sociolinguística do Brasil. Contexto.
Luz, P. S. (2021, novembro 10). “Há crianças portuguesas que só falam brasileiro”. Diário de Notícias: https://www.dn.pt/arquivo/diario-de-noticias/ha-criancas-portuguesas-que-so-falam-brasileiro-14292845.html
Monteagudo, H. (2019). Política lingüística en Galicia: de la normalización sin conflicto al conflicto desnormalizador. In J. G. Latorre & F. N. Laín (Eds.), La normalización social de las lenguas minoritarias: experiencias y procedimientos para la salvaguarda de un patrimonio inmaterial (pp. 17–55). Prensas de la Universidad de Zaragoza.
Monteagudo, H. (2024a). O contacto galego-castelán: avatares do castrapo e a súa mutante significación sociolingüística. In F. C. del Olmo & X. Lagares (Eds.), Portuñhol ¿qué es? Como se faz? (pp. 178–206). Parábola.
Monteagudo, H. (2024b). A estandarización das linguas da Península Ibérica: procesos, problemas e novos horizontes. Consello da Cultura Galega.
Monteagudo, H., Loredo, X., & Grandío-Vázquez, G. (2024). Informe sobre a situación da lingua galega segundo os datos do Instituto Galego de Estatística de 2023. Análise da enquisa sobre coñecemento e uso do idioma galego (2023) e da evolución sociolingüística de Galicia (1992–2023). Real Academia Galega. https://doi.org/10.32766/rag.445
Moreno Cabrera, J. C. (2011). “Unifica, limpia y fija: la RAE y los mitos del nacionalismo español lingüístico”. In S. Senz & M. Alberte (Eds.), El dardo en la academia: esencia y vigencia de las academias de la lengua española (Vol. 1, pp. 157–314). Melusina.
Nós Diario (2023, febrero 15). “Mejillón busca amante para relación abierta”: críticas á campaña da Xunta, en castelán para promocionar os produtos do mar. https://www.nosdiario.gal/articulo/lingua/mejillon-busca-amante-relacion-abierta/20230215134323162412.html
Pérez, M. (2022). Ideoloxías lingüísticas na era dixital: comentarios sobre lingua galega en Tik Tok [Traballo de Fin de Grao, Universidade de Santiago de Compostela]. http://hdl.handle.net/10347/31090
Recalde, M. (2021). A gheada e o seseo: entre as ideoloxías da estandarización e as ideoloxías de resistencia [Tese de doutoramento, Universidade de Santiago de Compostela]. http://hdl.handle.net/10347/28961
Rodríguez, M. (2022). Lingua, poder e adolescencia. Edicións Xerais.
González, M. & Rodríguez, M. (2003). O galego segundo a mocidade: unha achega ás actitudes e discursos sociais baseado en técnicas experimentais e cualitativas. Real Academia Galega.
Soares, M. (2002). Português na escola. História de uma disciplina curricular. In Linguística da Norma (pp. 155–177). Edições Loyola.
Subačius, G. (2002). Two typs of standard language history in Europe. Res Balticae: miscellanea italiana di studi Baltistici, 8, pp. 131–151. https://www.lituanistika.lt/content/55842.
Tuten, D. N. (2021). Fragmentos de espéculo, estoria de España, eeneral estoria y libro de la Ochava Esfera, de Alfonso X (1255–1280). In J. Del Valle, D. Lauria, M. Oroño, &, D. Rojas (Eds.), Autorretrato de un idioma. Crestomatía glotopolítica del español. Editorial Lengua de Trapo.
Valles, M. S. (1999). Técnicas cualitativas de investigación social. Reflexión metodológica y práctica profesional. Editorial Síntesis.
Vázquez-Fernández, M. (2025). O desprazamento lingüístico e o suxeito neofalante: aproximación sociolingüística á entrada no contexto universitario [Tese de doutoramento, Universidade de Vigo]. https://www.investigo.biblioteca.uvigo.es/xmlui/handle/11093/9892
Venâncio, F. (2022). O portugués à descoberta do brasileiro. Guerra e Paz.
Vogl, U. (2012). Multilingualism in a standard language culture. In M. Hüning, U. Vogl & O. Moliner (Eds.), Standard languages and multilingualism in European history (pp. 1–42). John Benjamins Publishing Company.
Downloads
Publicado
Como Citar
Edição
Secção
Licença
Direitos de Autor (c) 2025 Elías González López
Este trabalho encontra-se publicado com a Creative Commons Atribuição-NãoComercial 4.0.
